პოლიტიკური რეკლამები Meta-ს პლატფორმებზე წინასაარჩევნო პერიოდის პირველი თვის განმავლობაში- კვლევა

27 აგვისტოდან, საქართველოს პრეზიდენტის მიერ 26 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნების დანიშვნის დღიდან, ქვეყანაში წინასაარჩევნო პერიოდი ოფიციალურად დაიწყო. ამ დღიდან ერთი თვის განმავლობაში ფეისბუქზე, ინსტაგრამზე ან/და მესენჯერში საქართველოს აუდიტორიისთვის 372 გვერდის/ანგარიშის მიერ 4 876 რეკლამა განთავსდა.

გამოქვეყნებული რეკლამების ჯამურმა ღირებულებამ 241 901 აშშ დოლარი შეადგინა. ამ თანხის 61%-ზე მეტი პოლიტიკური პარტიებისა და მათი წარმომადგენლების რეკლამების ხარჯებზე მოდიოდა, დაახლოებით 13% კი მედიასაშუალებების (ძირითადად – „პოს ტვ“ და „იმედი“) რეკლამებისთვის დაიხარჯა. აღნიშნული კუთხით, ISFED-მა კვლევა ჩაატარა.

,,საქართველოში, ისევე, როგორც ბევრ სხვა ქვეყანაში, პოლიტიკური, მათ შორის საარჩევნო, კამპანიის წარმოებაში განსაკუთრებული როლი კომპანია Meta-ს პლატფორმებს (ფეისბუქი, ინსტაგრამი, მესენჯერი) ეკისრება, რომლებიც, მათი გამოკვეთილი პოპულარობის გათვალისწინებით, ბოლო წლებში სოციალურ მედიაში პოლიტიკური რეკლამების განთავსების მთავარ საშუალებებად იქცა. ამ მხრივ, მნიშვნელოვანი იყო პოლიტიკური რეკლამების გამჭვირვალობის უზრუნველყოფის მიზნით Meta-ს პოლიტიკური რეკლამების ბიბლიოთეკის (Ad Library) შექმნა, რამაც პლატფორმების მომხმარებლებისა და სხვა დაინტერესებული აქტორებისთვის პოლიტიკური და სოციალური შინაარსის რეკლამების განმათავსებლების შესახებ ინფორმაციის გამჭვირვალობა უზრუნველყო და ამავდროულად, შეამცირა ანონიმურად პოლიტიკური რეკლამირების მასშტაბი.

Meta-ს რეკლამების ბიბლიოთეკა, რომელიც სოციალურ საკითხებთან, არჩევნებთან და პოლიტიკასთან დაკავშირებულ რეკლამირებულ პოსტებს უყრის თავს, საქართველოში 2020 წლის აგვისტოდან მოქმედებს. ამ დროიდან დღემდე საქართველოში ფეისბუქზე, ინსტაგრამზე ან/და მესენჯერში 140 ათასამდე რეკლამა განთავსდა, რისთვისაც, ჯამში, 5 მილიონზე მეტი აშშ დოლარი დაიხარჯა.

წინამდებარე დოკუმენტში წარმოდგენილია 26 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნების წინ, ოფიციალური წინასაარჩევნო პერიოდის პირველი 30 დღის (27 აგვისტო-25 სექტემბერი, 2024) განმავლობაში, ფეისბუქზე, ინსტაგრამზე ან/და მესენჯერში პოლიტიკური გაერთიანებებისა და მედიასაშუალებების ოფიციალური გვერდების მიერ განთავსებული პოლიტიკური/საარჩევნო რეკლამების ხარჯები, მნახველთა აუდიტორიის დემოგრაფიული მონაცემები და გავრცელების მასშტაბები. გარდა ამისა, ანგარიში მოიცავს არაოფიციალურად, მათ შორის ანონიმური წყაროების მიერ, პლატფორმებზე განთავსებული იმ რეკლამების შესახებ ინფორმაციას, რომლებიც საარჩევნო სუბიექტების მხარდაჭერას ან დისკრედიტაციას ისახავდა მიზნად. მათ შორისაა რუსეთიდან საქართველოს საპარლამენტო არჩევნებში პოლიტიკური რეკლამებით ჩარევის შემთხვევებიც. დოკუმენტი შეიცავს ინფორმაციას Meta-ს პლატფორმებზე დაუდეკლარირებელი პოლიტიკური რეკლამების განთავსების შესახებაც, რაც სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოების (შემდგომ „სამართლიანი არჩევნები“) სოციალური მედიის მონიტორების მიერ იქნა იდენტიფიცირებული.

ძირითადი მიგნებები:

2024 წლის 27 აგვისტოდან, საქართველოს პრეზიდენტის მიერ 26 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნების დანიშვნის დღიდან, ქვეყანაში წინასაარჩევნო პერიოდი ოფიციალურად დაიწყო. ამ დღიდან ერთი თვის განმავლობაში ფეისბუქზე, ინსტაგრამზე ან/და მესენჯერში საქართველოს აუდიტორიისთვის 372 გვერდის/ანგარიშის მიერ 4 876 რეკლამა განთავსდა. გამოქვეყნებული რეკლამების ჯამურმა ღირებულებამ 241 901 აშშ დოლარი შეადგინა. ამ თანხის 61%-ზე მეტი პოლიტიკური პარტიებისა და მათი წარმომადგენლების რეკლამების ხარჯებზე მოდიოდა, დაახლოებით 13% კი მედიასაშუალებების (ძირითადად – „პოს ტვ“ და „იმედი“) რეკლამებისთვის დაიხარჯა.

Meta-ს რეკლამების ბიბლიოთეკის მიხედვით, პოლიტიკურმა პარტიებმა და მათმა წარმომადგენლებმა ფეისბუქზე, ინსტაგრამზე ან/და მესენჯერში 27 აგვისტოდან 25 სექტემბრის ჩათვლით პერიოდში 1 531 რეკლამა განათავსეს, რისთვისაც დაახლოებით 150 ათასი აშშ დოლარი დახარჯეს;
სარეკლამო კამპანია, ძირითადად, წარიმართა ექვსი პოლიტიკური გაერთიანების ორგანიზაციულ და მათი წარმომადგენლების პერსონალურ გვერდებსა და ანგარიშებზე. საარჩევნო სუბიექტებთან აფილირების მიხედვით, ოფიციალური პოლიტიკური რეკლამების რაოდენობა შემდეგნაირად ნაწილდება: „ქართული ოცნება“ – 727 რეკლამა, „ძლიერი საქართველო – ლელო, ხალხისთვის, თავისუფლებისთვის!“ – 262 რეკლამა, „კოალიცია ცვლილებისთვის გვარამია მელია გირჩი დროა“ – 178 რეკლამა, „ერთიანობა ნაციონალური მოძრაობა“ – 135 რეკლამა, „გირჩი“ – 118 რეკლამა, „გახარია საქართველოსთვის“ – 72 რეკლამა და სხვა პოლიტიკური პარტიები – 39 რეკლამა;
Meta-ს პოლიტიკური რეკლამებისთვის დახარჯული თანხის ოდენობითაც „ქართული ოცნება“ ლიდერობდა (56-დან 58 ათასამდე აშშ დოლარი), რომელსაც „კოალიცია ცვილებისთვის გვარამია მელია გირჩი დროა“ (დაახლ. 51 ათასი აშშ დოლარი), „ძლიერი საქართველო-ლელო, ხალხისთვის თავისუფლებისთვის!“ (18,5 ათასამდე აშშ დოლარი), „ერთიანობა – ნაციონალური მოძრაობა“ (13,7 ათასამდე აშშ დოლარი), „გირჩი“ (5 326 აშშ დოლარი), „გახარია საქართველოსთვის“ (5,5 ათასამდე აშშ დოლარი)და სხვა პარტიები მოჰყვებოდნენ;
პოლიტიკური პარტიების ძირითად ოფიციალურ გვერდებზე ოფიციალური წინასაარჩევნო პერიოდის პირველი 30 დღის განმავლობაში განთავსებული რეკლამების მნახველთა აუდიტორია განსხვავდებოდა სქესობრივ-ასაკობრივი შემადგენლობის მიხედვით. რეკლამების მნახველთა დემოგრაფიული მახასიათებლების გაანალიზების შედეგად იკვეთება, რომ ხშირ შემთხვევაში პოლიტიკური პარტიები თვითონ ირჩევდნენ შესაბამის მიზნობრივ აუდიტორიას.

სარეკლამო დანახარჯებით ლიდერი 6 პარტიიდან, „გირჩის“ გარდა, ყველა სხვა პოლიტიკური გაერთიანების ოფიციალური გვერდის რეკლამების მნახველთა აუდიტორიის უმრავლესობის ასაკი 45 წელს აღემატებოდა. მათ შორის განსაკუთრებით ხანდაზმული იყო „ერთიანობა – ნაციონალური მოძრაობისა“ და პოლიტიკური გაერთიანების „ძლიერი საქართველო-ლელო, ხალხისთვის, თავისუფლებისთვის!“ რეკლამების აუდიტორია. მოცემული საარჩევნო სუბიექტების იმ რეკლამებში, რომლებიც საპენსიო ასაკის მოქალაქეებისთვის შეთავაზებებს მოიცავდა, ძირითად სამიზნედ 55 და მეტი ასაკის მომხმარებლები იყვნენ შერჩეული;
ქალ მომხმარებლებზე განსაკუთრებით „ერთიანობა – ნაციონალური მოძრაობის“ პოლიტიკური რეკლამები იყო ორიენტირებული, რომელთა წილმა პარტიის ოფიციალური გვერდის რეკლამების მთლიანი აუდიტორიის 61% შეადგინა. ქალები წარმოადგენდნენ პოლიტიკური გაერთიანების იმ რეკლამების მიზნობრივ აუდიტორიას, რომლებიც ეხებოდა სოციალურ საკითხებს, მათ შორის მასწავლებლის მინიმალური ხელფასის განსაზღვრასა და სკოლებში უფასო კვების უზრუნველყოფას. ამ სახის რეკლამებისგან განსხვავებით, საშუალო ასაკის კაცი მომხმარებლები დომინირებდნენ ისეთი რეკლამების აუდიტორიაში, რომლებიც უკავშირდებოდა ენმ-ის ინიციატივას რქაწითელის ჯიშის ყურძნის მინიმალური ფასის დადგენისა და გელათის სამონასტრო კომპლექსის რესტავრაციის შესახებ;
სხვა პოლიტიკური პარტიების რეკლამების აუდიტორიისგან მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდა „გირჩის“ მიერ ოფიციალურ გვერდზე გამოქვეყნებული რეკლამების სქესობრივ-ასაკობრივი შემადგენლობა, რომლის სარეკლამო კამპანიის სამიზნეს ყველაზე ხშირად 25-34 ასაკობრივი კატეგორიის ფეისბუქ- და ინსტაგრამმომხმარებლები წარმოადგენდნენ;
ქალებისგან განსხვავებით, კაცებს შორის ასაკობრივი შემადგენლობა მეტად გაფანტული და საშუალო ასაკთან ახლოს მდგომი იყო სხვა პოლიტიკური პარტიების შემთხვევაში. ამასთან, „ქართული ოცნების“ ოფიციალური გვერდის რეკლამების აუდიტორია გააახალგაზრდავა იმ რეკლამების მიზნობრივმა ჯგუფმა, რომლებიც ომთან დაკავშირებულ პროპაგანდას ეფუძნებოდა. მაგალითად, მმართველი პარტიის ოფიციალურ გვერდზე იმ სარეკლამო ვიდეორგოლის მნახველთა ძირითად აუდიტორიას, რომელიც პარტიისთვის ხმის მიცემას ომის საპირწონედ მშვიდობისთვის ხმის მიცემად წარმოაჩენდა და იყენებდა უკრაინაში რუსეთის მიერ წარმოებული ომის შედეგად დანგრეული ინფრასტრუქტურის კადრებს, ახალგაზრდა კაცები წარმოადგენდნენ, მოცემულმა რეკლამამ მილიონამდე ნახვას მიაღწია;
პოლიტიკური პარტიების ოფიციალურ გვერდებზე განთავსებული რეკლამების გეოგრაფიული აუდიტორია ძირითადად თბილისში იყო თავმოყრილი. ამასთან, ზოგიერთმა პარტიამ ოფიციალურ გვერდზე რეკლამების ნაწილის განთავსებისას ყურადღება ცალკეულ რეგიონ(ებ)ში მიზნობრივი აუდიტორიის გამოყოფას დაუთმო. მათ შორის, რეკლამების აუდიტორიაში კახეთის რეგიონის შემადგენლობა მაღალი იყო „ერთიანობა – ნაციონალური მოძრაობისა“ და „ძლიერი საქართველოს“ შემთხვევაში. კახეთთან ერთად, ენმ-ის რეკლამების ნაწილის მიზნობრივ აუდიტორიას გურიის რეგიონიც წარმოადგენდა;
„ქართული ოცნების“ შემთხვევაში, სხვა პარტიებისგან განსხვავებით, გამოკვეთილად მაღალი იყო ოკუპირებული აფხაზეთის რეგიონში მცხოვრები Meta-ს პლატფორმების მომხმარებელთა შემადგენლობა გამოქვეყნებული რეკლამების აუდიტორიაში. აფხაზეთზე ორიენტირებული რეკლამების ნაწილში ხაზი მმართველი პარტიის მხრიდან მშვიდობის დაცვას ესმებოდა.
Meta-ს რეკლამების ბიბლიოთეკის მიხედვით, 27 აგვისტოდან 25 სექტემბრის ჩათვლით პერიოდში არჩევნების, პოლიტიკის ან სოციალური საკითხების შესახებ მედიასაშუალებების გვერდებზე 30-დან 33 ათასამდე აშშ დოლარის ღირებულების 1 325 რეკლამა გამოქვეყნდა. ამასთან, მათი დიდი უმრავლესობა (1 043 რეკლამა) პროსახელისუფლებო მედიასაშუალებების – „იმედისა“, „პოს ტვ-ის“ გვერდებზე განთავსდა, რისთვისაც ჯამში 27 085 აშშ დოლარი დაიხარჯა. რეკლამების უმრავლესობა შეიცავდა ღია აგიტაციას მმართველი პარტიის სასარგებლოდ და ოპოზიციური პოლიტიკური გაერთიანებების საწინააღმდეგოდ. აღნიშნულმა სარეკლამო კამპანიამ საარჩევნო სუბიექტსა და მოცემულ მედიასაშუალებებს შორის ზღვარი, ფაქტობრივად, წაშალა. ამასთან ერთად, „პოს ტვ-ის“ რეკლამების ნაწილი შეიცავდა შეურაცხმყოფელ ლექსიკას, აწარმოებდა ჰომოფობიურ და ანტიდასავლურ, მათ შორის ევროკავშირის საწინააღმდეგო, კამპანიას.

პოლიტიკური პარტიებისა და პოლიტიკოსების მხარდამჭერ ან საწინააღმდეგო რეკლამირებას ფეისბუქზე მოქმედი არაოფიციალური კამპანიის ან ღირებულებით საკითხებზე მაპოლარიზებელი გვერდებიც მიმართავდნენ, რომელთა ნაწილი ანონიმურია. ანონიმურად ფეისბუქზე ან/და ინსტაგრამზე გავრცელებული რეკლამები ძირითადად ოპოზიციის წინააღმდეგ იყო მიმართული და იყენებდა პროპაგანდის სხვადასხვა მეთოდს. ამავდროულად, მოცემული გვერდები აწარმოებდნენ საქართველოს ხელისუფლების სასარგებლოდ პოზიტიურ კამპანიას და ავრცელებდნენ ანტიდასავლურ, მათ შორის ევროკავშირის საწინააღმდეგო და ჰომოფობიურ გზავნილებს.

ანონიმურად გავრცელდა შეთქმულების თეორიების შემცველი რეკლამებიც, რომელთა თანახმადაც თითქოს საქართველომ მასონთა შეთქმულების განხორციელება და ომში ჩათრევა აირიდა თავიდან. ამ პროცესში „ქართული ოცნება“ წარმოჩინდებოდა ეროვნულ ხელისუფლებად, რომელმაც უკრაინის პრეზიდენტისგა, ვოლოდიმირ ზელენსკისგან, განსხვავებით, „საქართველოს განადგურება“ არ დაუშვა. მოცემული კონსპირაციული თეორიის მიზნობრივ აუდიტორიად მაღალი ასაკობრივი ჯგუფების წარმომადგენლები იყვნენ შერჩეული.

„სამართლიანმა არჩევნებმა“ ოფიციალური წინასაარჩევნო პერიოდის დაწყებიდან 30 დღის განმავლობაში Meta-ს პლატფორმებზე 206 დაუდეკლარირებელი რეკლამა აღმოაჩინა, რომლებსაც თან არ ახლდა სავალდებულო მითითება რეკლამების გადამხდელის შესახებ. მათ შორის 169 რეკლამა პოლიტიკურ პარტიებსა და მათ წარმომადგენლებს ეკუთვნოდათ, 37 კი არაოფიციალურად პოლიტიკურ კამპანიაში ჩართულ გვერდებს. დაუდეკლარირებელი რეკლამების მხოლოდ მცირე ნაწილს შეუჩერდა მოქმედება Meta-ს წესების დარღვევის გამო. შედეგად, ამგვარი რეკლამების უმეტესობა, Meta-ს რეკლამების ბიბლიოთეკის წესების შესაბამისად, ბიბლიოთეკის მონაცემთა ბაზის მიღმა დარჩა და შესაბამისად, მათზე დახარჯული თანხის ოდენობაც უცნობია.

საანგარიშო პერიოდში „სამართლიანი არჩევნების“ მიერ იდენტიფიცირებული დაუდეკლარირებელი პოლიტიკური რეკლამების უმრავლესობა „ძლიერი საქართველოსა“ და მისი ლიდერის, მამუკა ხაზარაძის, გვერდებს ეკუთვნოდა. მათ „ქართული ოცნებისა“ და მისი წარმომადგენლების კუთვნილი გვერდები მოჰყვებოდა. რეკლამას/რეკლამებს სავალდებულო დისკლეიმერის გარეშე ათავსებდნენ ანონიმური გვერდებიც: „შიგ ევროპაში“, „Georgia Breaking News“, „AntiRuzzian“, „L’s Magazine“, „ეროვნება ღირსების გარეშე“, „ციტატა“, „არქივი – Archive“ და „გახარია news საქართველოსთვის“.

სამართლიანი არჩევნების“ დაკვირვებით, ოფიციალური წინასაარჩევნო პერიოდის მიმდინარეობისას სოციალურ მედიაში რეკლამირებული კამპანიით საქართველოს საპარლამენტო არჩევნებში რუსული ჩარევის შემთხვევებიც გამოვლინდა. რეკლამირება ხორციელდებოდა გვერდების „Georgia Breaking News“ და „L’s Magazine“ მეშვეობით და მიმართული იყო ოპოზიციური პარტიების საწინააღმდეგოდ და საქართველოს მმართველი პარტიის მხარდასაჭერად. ამავდროულად, რუსული ქსელის შემადგენელი გვერდები აქტიურ პროპაგანდისტულ კამპანიას აწარმოებდნენ დასავლეთისა და ევროკავშირის წინააღმდეგ და მიზნად საქართველოს მოქალაქეებში ევროინტეგრაციისადმი მხარდაჭერის შერყევას ისახავდნენ”-აღნიშნულია კვლევის დოკუმენტში.

იხილეთ ვრცლად კვლევა: