ლელიანის წმ. თეოდორე ტირონის ეკლესიის ისტორია
ისტორიული ძეგლი, ლელიანის წმ. თეოდორე ტირონის ეკლესია, ქალაქ ლაგოდეხიდან 26 კილომეტრში მდებარეობს. XI-XII საუკუნეების არქიტექტურული ნიმუში, რომელმაც საუკუნეების განმავლობაში არაერთი მნიშვნელოვანი ისტორიული მოვლენა დაიტია.
ტაძრის ისტორია 1590 წლიდან იწყება, როდესაც რუსეთის მეფის ელჩები კახეთის მეფე ალექსანდრე მეორის მითითებით აქ გაჩერებულან. მათი ჩანაწერებიდან ვიგებთ, რომ იმ დროს ეკლესია მონასტრის ნაწილი ყოფილა. განსაკუთრებით საინტერესოა 1606 წლის ისტორიული ფაქტი – თეიმურაზ პირველს, ირანიდან დაბრუნებულს, სწორედ ამ ეკლესიაში ულოცია.
ტაძარი რიყის ქვითაა ნაგები და სამეკლესიიანი ბაზილიკის ტიპს განეკუთვნება. XVI საუკუნეში განხორციელებული რესტავრაციის დროს შენობას მნიშვნელოვანი ცვლილებები განუცდია – თაღებში, კამარებსა და კუთხეებში აგური გამოუყენებიათ. ცენტრალური ნავი, რომელიც გვერდითა ნავებზე ორჯერ მაღალი და განიერია, სამი შესასვლელით გამოირჩევა.
ეკლესიის შიდა სივრცე განსაკუთრებით შთამბეჭდავია აღმოსავლეთის ნახევარწრიული აფსიდით, რომელიც ღრმა ნიშებითაა შემკული. XVI საუკუნის განახლების დროს ტაძარს ქვისა და აგურის თაღოვანი კანკელი შეუმატეს, რომელიც XX საუკუნის შუა პერიოდამდე შემორჩა. დღეს ეკლესიას ტრადიციული ხის კანკელი ამშვენებს.